Dünya Sıhhat Örgütü’nün (WHO) global halk sıhhati acil durumu ilan ettiği M-Çiçeği virüsü (mpox), süratle yayılmaya devam ediyor. Birinci olarak Afrika’da ortaya çıkan ve burada 15’ten fazla ülkede tespit edilen virüs, artık Avrupa’nın akabinde Asya’ya da sıçradı.
Afrika’da hadise sayıları süratle artarken, hastalık 13 ülkede 17 binden fazla kişiyi etkiledi ve can kaybı 500’ü aştı. Virüsün Asya’ya yayılması, milletlerarası sıhhat topluluğu tarafından tasayla izleniyor. Evvelki salgınlarda gösterilen deneyimler, bu yeni dalganın da birebir biçimde süratli ve tesirli bir formda denetim altına alınması gerektiğini gösteriyor.
Virüsün yayılmasını sınırlamak için acil durum planları devreye sokulurken, sıhhat yetkilileri hem halk sıhhati tedbirlerine hem de aşılamaya yönelik stratejilere odaklanıyor.
WHO Başkanı Tedros Adhanom Ghebreyesus, virüsün Afrika ve başka bölgelere yayılma ihtimalinin “çok telaş verici” olduğunu belirterek, “Bu salgını durdurmak ve hayatları korumak için memleketler arası uyum gerekmektedir” formunda bir açıklama yaptı.
Ayrıca Ghebreyesus, virüsün yeni varyantlarının dikkatli bir biçimde izlenmesi gerektiğini vurgulayarak, yeni varyantların daha süratli yayıldığı ve daha yüksek vefat oranları ile ilişkilendirilebileceği konusunda ikazlarda bulundu.
M-ÇİÇEĞİ VİRÜSÜNÜN ALT VARYANTLARI ÇOK TEHLİKELİ
M-Çiçeği virüsünün iki genetik yapısı ve iki başka alt çeşidi bulunuyor. Bunlar Klad 1 ve Klad 2 olarak isimlendiriliyor. Klad 1, çoklukla virüsün daha klasik varyantlarını temsil ediyor ve Afrika’daki birden fazla hadise bu küme içinde yer alıyor. Klad 2 ise virüsün daha yeni ve genetik olarak farklı varyantlarını içeriyor. Bu varyant daha çok Avrupa ve Asya üzere bölgelerde yaygınlaşıyor.
Klad 1, Klad 1a ve Klad 1b olarak iki alt kümeye da ayrılıyor. Klad 1a, genetik olarak Klad 1b’ye nazaran daha az çeşitlenmiş olup mevcut aşılar ve tedavi teknikleri tarafından daha düzgün yönetilebiliyor. Klad 1b ise Klad 1a’ya nazaran daha fazla genetik çeşitlilik gösteriyor ve kimi durumlarda hastalığın daha karmaşık bir seyir izlemesine neden olabiliyor.
Klad 2 de Klad 2a ve Klad 2b olarak iki alt kümeye ayrılıyor. Klad 2a, Klad 2’nin genetik çeşitliliğini yansıtıyor ve sıhhat sistemleri üzerinde ek baskılar oluşturabileceği konusunda kaygı duyuluyor. Klad 2b ise daha yüksek bulaşıcılık oranıyla ilişkilendiriliyor.
‘O KADAR ACI VERİCİ Kİ UYUYAMIYORUM’
Burundi’de yaşayan 40 yaşındaki Egide Irambona ise bir müddettir Klad 1’in alt varyantını taşıyor. Irambona, ülkede son bir ayda doğrulanmış 170’ten fazla olaydan yalnızca biri.
Burundi, M-Çiçeği virüsünün merkez üssü olan Demokratik Kongo Cumhuriyeti ile de hudut komşusu… Makus olan ise hastalıkta hâlâ mevt oranları hakkında kesin bilgi bulunmuyor. Ülkede test kapasitesinin yetersizliği çok büyük bir problem…
Yüzü ve kolları kabarcıklarla kaplı olan Irambona, yaşadıklarıyla ilgili BBC’ye yaptığı açıklamada “Önce boğazımda şişmiş lenf düğümleri oluştu. O kadar acı vericiydi ki uyuyamıyordum. Sonra oradaki ağrı azaldı ve bacaklarıma geçti” dedi.
‘SESİM GÜNDEN GÜNE KISILMAYA BAŞLADI’
King Khaled Üniversitesi Hastanesi’nde dokuz gündür tedavi gören ve iki hastayla birebir odayı paylaşan Irambona, bulaşıcı viral enfeksiyonu bir arkadaşından kaptığına inanıyor.
“Dokuz gündür hastanedeyim ve sesim günden güne kısılmaya başladı. Konuşurken çok zorlanıyorum” diyen Egide Irambona, “Sürekli su içmek istiyorum. Dudaklarım çok kuruyor. Virüsün arkadaşımdan bulaştığını düşünüyorum. Kabarcıkları vardı ve çok makus görünüyordu. Bunun M-Çiçeği olduğunu bilmiyordum. Yedi çocuğum var ve neyse ki onlarda hiçbir belirtildi görülmedi. Ancak eşime bulaştı” biçiminde konuştu.
‘HASTANE KAPASİTESİ YETMİYOR ARTIK ÇADIR KURMAYA BAŞLADIK’
Bujumbura’daki hastane, kentteki üç M-Çiçeği virüsü tedavi merkezinden biri. Mevcut 61 yatağın 59’u enfekte hastalar tarafından kullanılıyor. Üçte biri 15 yaşın altında ve Dünya Sıhhat Örgütü’ne nazaran en çok etkilenen yaş kümesi bu çocuklar.
Hastanenin sorumlu hekimi Odette Nsavyimana, hasta sayısının her gün arttığına dikkat çekerek, “Artık çadırlar kurmaya başladık. Üç çadırdan biri triyaj (Tıp ve acil sıhhat hizmetlerinde kullanılan bir terim. Bilhassa acil durumlarda hastaların önceliklendirilmesini tabir eder) için, biri kuşkulu olayları tutmak için, başkası ise doğrulanmış hadiseleri servislere transfer etmeden evvel almak için kullanılıyor. Bilhassa bebekler geldiğinde çok güç oluyor. Yalnız kalamıyorlar, bu nedenle hiçbir semptomları olmasa bile annelerini de burada tutmak zorunda kalıyorum. Çok sıkıntı bir durum” tabirlerini kullandı.
‘BİRÇOK İNSAN BU HUSUSUN CİDDİYETİNİ ANLAMIYOR, HADİSELERİN OLDUĞU YERLERDE BİLE BEŞERLER KAYNAŞMAYA DEVAM EDİYOR’
Tıbbi yetkililer, ülkenin tek test laboratuvarının olmasından şikâyetçi. Ayrıyeten uzmanlar yetersiz test kitleri ile aşı eksikliği nedeniyle de epeyce telaşlı. Tüm bunların dışında Bujumbura’da hijyenik şartları sağlamak da çok güç. Zira kentte suya erişim hudutlu ve beşerler az sayıdaki çeşmelerde uzun kuyruklar oluşturuyor.
Dr. Liliane Nkengurutse, önümüzdeki günlerden telaşlı olduğunu belirterek, “Laboratuvarın sadece bir yerde teşhis yapması yeni hadiselerin tespitini geciktiriyor. En berbatı de M-Çiçeği virüsü konusunda halkın farkındalığı hudutlu. Kentteki beşerler hâlâ olağan ömürlerine devam ediyor, el sıkışmalar ve yakın temaslar hiç hudutlu değil. Birçok insan bu bahsin ciddiyetini anlamıyor. Olayların olduğu yerlerde bile beşerler kaynaşmaya devam ediyor” sözlerini kullandı.
BBC, Bujumbura’daki birkaç şahısla de konuştu ve birçoklarının M-Çiçeği virüsünün ne olduğunu bilmediğini, bilenlerin ise hastalığın ülkelerinde yayıldığının farkında olmadığını öğrendi.
Sıhhat çalışanları, ekonomik zorluklarla uğraş eden toplulukta insanları daha dikkatli olmaya ikna etmenin güç olduğunu biliyor. Lakin hastaları tedavi etmeye ve virüsün yayılmasını önlemeye yönelik eforlarını sürdürerek, bu zorlukların üstesinden gelmeye çalışıyorlar.
Salgınla tesirli bir halde çaba edebilmek için tüm tedbirler gerekli olsa da mevcut aşıların erişimini ve kullanımını artırmak, virüsün daha fazla yayılmasını önlemek açısından çok değerli. Afrika Hastalık Denetim ve Korunma Merkezleri Genel Müdürü Dr. Jean Kaseya, etkilenen bölgede tedarik son derece sınırlıyken, devam eden salgına cevap vermek için en az 10 milyon doz M-Çiçeği aşısına gereksinim duyulduğunu açıkladı. Memleketler arası bir insani yardım kuruluşu olan Hudut Tanımayan Hekimler (Medecins Talih Frontieres /MSF) oluşumuna üye olan ve Kamerun’da epidemiyolojik dataların toplanması ve tahlil edilmesi üzere hususlarda koordinatör olan Dr. Justin B. Eyong ise “Bu aşıya erişim iyileştirilmezse kıtada binlerce kişi korunmasız kalabilir” dedi. Ayrıyeten Dr. Eyong, 15 yaş altındaki çocukların bilhassa etkilendiğini, 2024 yılında olayların yüzde 56’sını ve hastalıktan ölenlerin yüzde 79’unu oluşturduğunu belirtti.
Fotoğraflar: iStock