Derleyen: Fazilet Şenol / Milliyet.com.tr – Güney Amerika’da yaşayan, kürar ile zehirlenmiş üflemeli tüfekler ve oklarla avlanmanın yanı sıra tarımla da uğraşan Jivarolar, klasik bir Amazon kabilesi üzere görünse de aslında akılalmaz manevi inançlara sahip. İnançları canlı ve cansız her şeyin insan gözünün görmeye muktedir olmadığı ruhlara sahip olması fikri üzerine şurası. Kişinin kendisinde barındırılabileceğine ve denetim altına alınabileceğine inandığı güç yahut ‘arutam’ ismi verdikleri ruhlara inanıyorlar.
ÖLDÜRME, KÜLTÜRÜN VAZGEÇİLMEZ BİR PARÇASI
İnanışlarına nazaran kişi bir ‘arutam’ ruhuyla doğmuyor. Bu türlü bir ruh fakat sonradan edinilebilir ve bu da belli klâsik yollarla yapılabilir. Bu tıp bir ruhun edinilmesi, yetişkin bir erkeğin hayatta kalması için o kadar değerli kabul ediliyor ki çocuğun ebeveynleri onun ergenlik çağına kadar bir ruh edinmeden hayata devam edebileceğini düşünmüyor. İnsan öldürerek, eski arutam ruhlarını yenileriyle değiştirerek daima olarak güç biriktirilebileceklerine inanıyorlar. Bu değişim sistemi değerli zira inançlarına nazaran bir kişi birebir arutam ruhuna dört yahut beş yıl sahip olduğunda ruh, uyuyan sahibini terk edip her gece ormanda dolaşma eğiliminde oluyor. Er ya da geç bu ruhlar, ağaçların ortasında bu türlü sürüklenirken öteki bir Jivaro onu çalıyor. İnanışa nazaran de eski ruh gece dolaşmaya başlamadan evvel yeni bir ruh edinmek gerekiyor. Bu inanış ise kişiyi birkaç yılda bir öldürme seferine katılmaya teşvik ediyor.
Böylece öldürme, Jivaro kültürünün hayati bir modülü haline geliyor. O denli ki erkekler de lakin toplulukları içinde avcı olduktan sonra evlenebiliyorlar. Kişi ne kadar çok öldürürse, o kadar çok güce sahip oluyor ve bu da bireye vefat bağışıklığı sağlıyor. Bu sebeple şiddet, bu çeşit ruh inancı açısından Jivaro kültürünün büyük bir kesimi. Üstelik sadece öldürmekle kalmıyorlar, öldürdükleri kişi için hayli enteresan ritüellere başvuruyorlar. Onlardan biri ise baş avcılığı yani küçülen baş ritüeli. Pekala bu küçültülmüş baş ritüeli ne ve Jivarolar bunu neden yapıyor?
RUHUN DENETİM ALTINA ALINACAĞINA İNANDILAR
Küçültülmüş baş; ritüel, ticaret yahut başka emeller için kullanılan, çoklukla olağan boyutundan kat kat daha küçük hale getirilen, kesilerek özel olarak hazırlanmış insan başı olarak tanımlanıyor. Evet, yanlış duymadınız. Öldürdükleri insanların başlarını küçültüp takı yahut rastgele bir süs eşyası olarak kullandıkları ritüel için Jivarolar bu terimi kullanıyor.
‘Küçültülmüş kafalar’ uygulaması başlangıçta Jivarolar için dini bir değere sahipti. Zira bir düşmanın başını küçültmenin o düşmanın ruhunu denetim altına alacağına ve onu küçülten bireye hizmet etmeye zorlayacağına inanılıyordu. Üstelik öldürülen kişinin ruhunun vefatının intikamını almasını engellediği varsayılıyordu.
4 TANESİ TÜRKİYE’DE ELE GEÇİRİLDİ
Bir Muisak (Arutam ruhu taşıyan bir kişi öldürüldüğünde ortaya çıkan intikamcı ruh) ruhunun güçlerini kullanmasını engellemek için düşmanlarının başlarını kesip küçültüyorlardı. Bu süreç birebir vakitte düşmanlarını uyarma prosedürü olarak da kullanılıyordu. Kökü buna dayansa da ilerleyen yıllarda birçok kafatası daha sonra kabilenin zaferlerini kutlayan dini merasimlerde ve şölenlerde kullanıldı.
Vahşice bir gelenek olan baş küçültme ritüeli elbette Amazon ormanlarında gizli kalmadı. Baş küçültme ritüeli Batı dünyasının da ilgisini çekti. O denli ki turistlere ve etnografik eşya koleksiyoncularına tedarik sağlama gayretiyle öldürme oranında keskin bir artış oldu. Hatta baş avcılığı ve baş avcılığı partileri tabirlerinin bu uygulamadan geldiği düşünülüyor. Hatta bu kafataslarından 4 tanesi 3 yıl evvel Türkiye hudutlarında ele geçirildi. Zira Jivaroların tekniği, on binlerce dolar karşılığında alınan ve satılan bir ticaret eserine dönüşmüş durumda. Koleksiyonerlerin de epey ilgisini çekiyor.